Nútíminn hefur á undanförnum dögum reynt að varpa ljósi á eitt af frægustu barnaránum samtímans á Íslandi en það er án efa mál Eddu Bjarkar Arnardóttur. Hún rændi þremur börnum sínum í þaulskipulagðri aðgerð í Noregi í lok mars á síðasta ári þar sem spunninn var blekkingarvefur og notaði hún einkaflugvél sem vellauðugur kærasti hennar greiddi fyrir. Edda Björk hefur verið dugleg á samfélagsmiðlum og rætt opinskátt um aðkomu sína auk þess sem hún hefur mætt í viðtalsþætti og lýst ráninu í smáatriðum. Nútíminn hefur boðið Eddu Björk að segja sína hlið en hún þáði ekki boðið. Má leiða líkum að því að það sé vegna þess að Nútíminn, fyrstur fjölmiðla, gaf lögfræðingi föðursins rými til þess að svara þeim ásökunum sem Edda Björk, ásamt hópum á borð við Líf án ofbeldis, hafa ítrekað haldið á lofti – bæði á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum.

Enginn fjölmiðill hefur þó leitað svara við því af hverju Edda Björk var í fyrsta lagi svipt forsjá. Fjölmargir lögfræðingar hafa stigið fram og lýst yfir undrun sinni á meintri ómannúðlegri meðferð sem Edda Björk er sögð hafa hlotið. Í þessu sambandi hefur sextán klukkutíma umgengni Eddu Bjarkar við syni sína verið nefnd og einnig sú staðreynd að henni var gert að tala norsku við drengina sína þegar umrædd umgengni átti að eiga sér stað.

En hvers vegna var hún svipt forsjá? Af hverju var henni aðeins dæmd sextán klukkutíma umgengni á ári og hvers vegna var henni gert að tala norsku við drengina sína og það allt saman undir eftirliti?

Nútíminn hefur fengið í hendur skjöl frá norskum dómstólum sem hafa nú verið þýdd með aðstoð löggilds túlks. Skjölin varpa ljósi á málið í heild sinni og á þann hátt sem ekki hefur verið fjallað um í fjölmiðlum áður með jafn ítarlegum hætti. Skjölin svara þessum spurningum og sýna fram á, án nokkurs vafa, af hverju Edda Björk er nú stödd í gæsluvarðhaldi. Í umfjöllun Nútímans er ekki greint frá nafni föðurs eða barnanna enda hefur hann ekki viljað gera það til þess að vernda börnin sín frá því áreiti og aðkasti sem gæti fylgt þeim í framtíðinni. Nafn Eddu Bjarkar er þó haldið til haga enda hefur hún verið ófeimin við að tjá sig um málið.

Öll sagan frá A til Ö

Það skal tekið fram að umrædd dómsskjöl eru rituð upp úr dómi sem féll eftir að Edda Björk hafði haldið drengjunum ólöglega á Íslandi í febrúar árið 2019 en áður en hún fór í þá þaulskipulögðu ránsferð í lok mars árið 2022 þar sem hún nam drengi sína á brott í einkaflugvél.

Edda Björk og faðir drengjanna hófu samband árið 2005 en þá bjó faðir þeirra á Íslandi en Edda Björk í Danmörku ásamt tveimur börnum sínum úr fyrra sambandi. Sama ár flutti Edda Björk ásamt börnum sínum til föður á Íslandi. Á árunum 2006 og 2007 eignuðust þau svo tvær stúlkur en stuttu eftir seinni fæðinguna flutti fjölksyldan til Danmerkur þar sem tvíburarnir fæddust árið 2011 og sá yngsti árið 2013. Sögu fjölskyldunnar er lýst í þessum smáatriðum í dómsskjölum og því ber að halda til haga að hvorki Edda Björk né faðir barnanna mótmæltu þessum upplýsingum. Edda Björk sá að mestu um umönnunina í Danmörku þar sem faðir þeirra var við nám.

Ári eftir fæðingu þess elsta í Danmörku ákvað fjölskyldan að flytja til Noregs þar sem atvinnumarkaður var betri en í Danmörku og á Íslandi. Fjölskyldan kom sér fyrir í bæjarfélaginu Langesund. Faðirinn fékk síðar vinnu sem skipulagsfræðingur í Alta, þar sem hann vann í eitt ár eða frá 2015 til 2016. Veturinn árið 2016 flytur faðir barnanna svo aftur til fjölskyldunnar í Langesund. Í kring um áramótin sama ár hefst samband Eddu Bjarkar við Karl Udo Luckas, vellauðugan heildsala sem flytur inn ýmsar vörur fyrir tannlækna og tannsmiði. Í febrúar árið 2017 flytur faðir barnanna út af sameiginlegu húsi parsins en býr þó áfram í nágrenninu. Edda Björk sá þarna um hina daglegu umönnun barnanna en þau bjuggu þó jafnt til skiptis hjá báðum foreldrum.

Pakkaði öllu og skildi börnin eftir

Það var svo í júní árið 2017 sem fyrsta atvikið af mörgum kemur upp sem hefur ítrekað verið nefnt fyrir dómi og var ekki talið Eddu Björk til tekna í baráttu sinni um börnin. Þvert á móti. Það var nefnilega þá sem Edda Björk pakkaði eigum sínum og flutti til Íslands þar sem hún hefur búið með Luckas síðan. Hún skildi börnin eftir í Noregi og gerði ekkert samkomulag um umgengni við þau eða ræddi framtíð þeirra áður en hún flutti.

Síðar í júní höfðar móðirinn svo mál fyrir héraðsdómi Nedre Telemark og gerði kröfu um að fá forsjá alfarið í sínar hendur og að börnin skyldu hafa fasta búsetu hjá henni á Íslandi. Faðir barnanna lagði fram sömu kröfu en vildi þó að hann og Edda Björk hefðu sameiginlega forsjá ásamt samveru með móður. Rúmum sex mánuðum síðar eða þann 21. desember árið 2017 féll svo dómur. Samkvæmt honum var þeim báðum dæmd forsjá en að öll börnin skyldu búa hjá föður og hafa samveru með móður í fríum.

Ástæðurnar fyrir því að föðurnum var dæmd forsjá voru nokkrar en við förum betur í það hér á eftir. Dómnum vildi Edda Björk ekki una og því varð svo úr að tæpu ári seinna áfrýjaði hún honum. Niðurstaða áfrýjunardómstólsins féll svo þann 10. október 2018 en samkvæmt honum skyldi Edda Björk fá börnin í sumarfrí, fimm vikur í röð ár hvert og svo annað hvert vetrarfrí, páskafrí, haustfrí og jóla- og áramótafrí. Edda Björk var dæmd til að borga málskostnað enda höfðaði hún málið á sínum tíma. Þess ber að geta að Edda Björk hefur aldrei greitt neinn málskostnað – hvorki í kjölfar þessa dóms eða nokkurs annars – þrátt fyrir að hafa verið dæmd til þess að greiða hann.

Afdrikarík ákvörðun Eddu Bjarkar

Þegar kom að vetrarfríinu, þar sem börnin fóru til Eddu Bjarkar á Íslandi, tók hún afdrifaríka ákvörðun sem enn í dag hefur áhrif á aðra dóma og dómaframkvæmd og útskýrir að miklu leyti af hverju hún er í þessari stöðu í dag; í gæsluvarðhaldi í fangelsi í Noregi. Börnin komu til Eddu Bjarkar en snéru ekki heim á þeim tíma sem Edda hafði sjálf samþykkt og, til að halda því til haga, áfrýjunardómstóllinn hafði dæmt. Úr þessu varð dómsmeðferð á öllum dómstigum á Íslandi – í héraði, fyrir Landsrétti og svo loks Hæstarétti. Allir dómarnir voru samhljóða og var henni gert að skila börnunum aftur til Noregs. Öll dómsstigin virti hún að vettugi og því urðu íslensk yfirvöld að gera aðför þann 21. júlí 2019 við framkvæmd afhendingarinnar. Á þessum tímapunkti vildu elstu stúlkurnar tvær ekki fara með og gaf faðirinn leyfi fyrir því að þær yrðu eftir. Drengirnir þrír fóru því í kjölfarið aftur til Noregs með föður sínum.

Þessi afdrifaríka ákvörðun Eddu Bjarkar varð til þess að hún var ákærð fyrir grófa tálmun og hófst aðalmeðferð í því máli þann 23. september 2020. Þar var hún að lokum dæmd í sex mánaða óskilorðsbundið fangelsi en þann dóm segist Edda Björk hafa tekið út á Íslandi en það hefur ekki fengist staðfest.

Vegna atburðarins á Íslandi kvað héraðsdómur Nedre Telemark upp tímabundinn úrskurð þann 27. ágúst 2019 um að forsjá yrði í höndum föður og að Edda Björk, þar til annað yrði ákveðið, skyldi ekki umgangast börnin. 25. október sama ár fór Edda Björk með málið fyrir dóm aftur og krafðist þess að úrskurðinum yrði breytt og fór aftur fram á að börnin öll hefðu fasta búsetu hjá henni á Íslandi en umgengni við föður. Mótsvar föðursins var krafa sem hljóðaði eins og krafa Eddu Bjarkar; að börnin skyldu hafa fasta búsetu hjá honum og umgengni við móður.

Í málsmeðferð þess máls kom ýmislegt í ljós sem ekki hefur verið greint frá í íslenskum fjölmiðlum. Við málsundirbúninginn voru kallaðir til hlutlausir matsaðilar sem, samkvæmt dómnum, voru sálfræðingar sem sérhæfðu sig í barnasálfræði. Fyrst var það matsgerð Katrine Brondmo og svo síðar Karls Peter Orsvik. Þá fór Edda Björk einnig fram á, meðan málsundirbúningur fór fram, tímabundinn úrskurð um umgengni. Faðir barnanna, í ljósi alls þess sem á undan hafði gengið, óskaði eftir því að umrædd umgengni við drengina þrjá færi fram undir vernduðu eftirliti. Héraðsdómur Nedra Telemark kvað upp svohljóðandi dóm þann 3. febrúar 2020:

1. Edda Björk Arnardóttir skal hafa umgengni við A., B., og C. í 16 tíma á ári þangað til dómur í aðalmeðferð er upp kveðinn.

2. Umgengnin skal fara fram undir vernduðu eftirliti opinberlega skipaðs eftirlitsaðila í eitt ár. Eftirlitsyfirvaldið ákveður tímapunkta fyrir umgengnina. Umgengnin skal fara fram á norsku. Eftirlitsaðilinn má slíta umgengni ef ekki er töluð norska eða hún fer fram með þeim hætti sem talinn er skaðlegur börnunum.

En af hverju átti Edda Björk að tala norsku og hvers vegna mátti hún aðeins umgangast börnin í 16 klukkutíma á ári? Þessum spurningum verður svarað hér aðeins neðar.

Faðir barnanna breytti svo kröfu sinni í mars árið 2020 í að stúlkurnar skyldu hafa fasta búsetu hjá móður. Aðalmeðferðin átti að fara fram 20. apríl sama ár en vegna heimsfaraldurs COVID var þeim frestað. Dómkvaddur matsmaður hafði þá þegar framkvæmt viðtöl við drengina en vegna þess að aðalmeðferðin tafðist að þá var kvaddur til nýr matsmaður og hann fenginn til að taka ný viðtöl og skila nýrri matsgerð. Báðar matsgerðirnar voru lagðar fyrir dóm og fór aðalmeðferðin fram þann 21. og 22. september árið 2020.

Fyrir dómi sagðist Edda Björk hafa áhyggjur af aðstæðum sona sinna í umsjá föðurs og að tannheilsu þeirra væri mjög ábótavant. Máli sínu til stuðnings skilaði hún inn skýrslum frá íslenskum tannlækni. Þá sagði meðal annars að drengirnir hafi sýnt lakari árangur í skóla og væru látnir taka of mikla ábyrgð heima. Þá væri tilfinningaleg umönnun þeirra ekki nógu góð heldur. Þá hélt hún því einnig fram að mat og ákvarðanir sálfræðinga og barnaverndarnefndar væri litað af samúð í garð föðurs drengjanna. Hann hafi sýnt börnunum lítinn áhuga á meðan þau bjuggu saman. Hvað atvikið á Íslandi varðaði, þegar hún skilaði ekki börnunum aftur til Noregs, útskýrði hún á þann veg að hún hefði ekki haldið börnunum á Íslandi hefði faðir þeirra séð betur um tannheilsu þeirra.

Neitaði að hafa haft áhrif á börnin

Því ber að halda til haga að á þessum tímapunkti, í lok september árið 2020, höfðu tvö af fimm börnum þeirra, stúlkurnar tvær, hætt öllum samskiptum við föður sinn. Edda Björk neitaði fyrir það fyrir dómi að hafa haft áhrif á þá ákvörðun.

Allur málatilbúnaður Eddu Bjarkar var hrakin af dómstólum í Noregi. Hvernig nákvæmlega skulum við geyma þar til við höfum farið yfir það sem faðir barnanna sagði fyrir dómi.

Faðir barnanna sagði fyrir dómi að stúlkurnar sínar hafi mjög óvænt snúist gegn honum á þeim tíma sem þær höfðu verið í umsjá Eddu Bjarkar. Hann sagði það samt ekki koma til greina, af tillitsemi við þær, að þeim yrði skilað með beitingu þvingunarúrræða en óskaði samt eftir því að umgengni hans við þær færi hönd í hönd með umgengni drengjanna svo systurnar hefðu færi á að hitta bræður sína og koma aftur á fót sambandi við föður sinn. Þá tók faðirinn einnig fram, og lagði fram gögn máli sínu til stuðnings, að hvorki matsaðilar, skólinn né barnaverndarnefnd hafi haft áhyggjur af umsjárgetu hans.

Með fastri búsetu drengjanna hjá sér væri tryggt besta mögulega samband við báða foreldra. Byggi börnin öll fast hjá Eddu Björk yrði hætta á foreldrafirringu – eins og tilfellið hefur orðið með stúlkurnar. Þó drengirnir söknuðu móður sinnar hafði enginn þeirra talað um að vilja flytja til Íslands.

Þá tók faðir barnanna það sérstaklega fram fyrir dómi að hann færi fram á að Edda Björk hefði umgengni við þau en undir vernduðu eftirliti. Það rökstuddi hann með þeim orðum að „stór hætta væri á því að móðir muni á ný leggja hald á eð brottnema drengina, sem svo mun hafa í för með sér nýtt sambandsrof og möguleg stórskaðleg áhrif. Edda Björk hafi sýnt fram á að hún virði dómsúrskurði að vettugi, og svo seint sem í ágúst 2019 lét hún þau orð falla við skólastjóra í skóla drengjanna að hún myndi taka þá með sér hvort sem hún tapaði málinu eða ekki. Eftirlit væri líka nauðsynlegt til að vernda börnin gegn tilraunum móður til að hafa leiðandi áhrif á þau.

Nútíminn birtir nú mat réttarins eins og það kemur fyrir, orð fyrir orð, í dómsskjölum sem löggiltur túlkur hefur þýtt.

Mat réttarins:

Drengirnir – föst búseta

Rétturinn hefur komist að þeirri niðurstöðu að það sé enn best fyrir drengina þrjá að búa hjá föður. Meginrökin fyrir því er að þeir hafa það gott þar og það telst ekki líklegt að þeir muni hafa það betra við að flytja til móður á Íslandi. Rétturinn hefur einnig lagt áherslu á að föst búseta hjá föður sé líklegri til að fyrirbyggja fjandsamleg viðhorf til foreldra.

Rétturinn lítur svo á að það séu engar vísbendingar þess að umönnun og aðstæður hjá föður séu verulega breyttar síðan áfrýjunardómstóllinn kvað upp dóm 10. október 2018. Drengirnir hafa það ennþá gott hjá föður. Þetta er staðfest í rannsóknum matsaðila, sem innihalda líka samtöl við skóla og barnaverndaryfirvöld.

Réttinum virðist allir drengirnir vera vel aðlagaðir drengir sem eiga vini og sem líður vel í skólanum. Þeir sinna skólastarfi og heimavinnu á fullnægjandi hátt. Allir komi þeir fyrir sjónir sem öflugir, með aðlögunarhæfileika og góðan vitrænan þroska, en með viðvæmni sem hinn langvarandi og djúpi ágreiningur foreldranna hefur haft í för með sér. Rétturinn sér að báðar álitsgerðir matsaðila ásamt lýsingum skólastjóra og kennara styðja þetta.

Fyrrverandi bekkjarkennari tvíburanna, sem enn kennir þeim í nokkrum fögum, hefur lýst því að þeir virðast alvarlegri og innilokaðri þetta haustið en þeir hafa áður verið. Hún hefur ekki ástæður til að ætla að þetta sé vegna breytinga á aðstöðu eða umsjá hjá föður. Rétturinn metur það svo að þetta geti verið vegna þess að drengirnir sakni móður sinnar sem þeir höfðu þrjú samvistartímabil með í sumar. Það getur líka hugsast að þetta geti verið viðbrögð við því að skólum og frístundartilboðum var lokað í sambandi við heimsfaraldurinn, eins og kennarinn hefur nefnt. Faðirinn staðfestir lýsingar kennarans. Hann hefur sagt frá því að öll börnin hafi mikla þörf fyrir umhyggju, hvatningu og huggun og að þeir sofi oft í hans rúmi eða komi inn til hans á nóttunni. Honum heufr verið ráðlagt af sálfræðingi að leyfa þeim það.

A á við ákveðinn framburðarvanda að stríða. Skólinn vinnur að þessu í samvinnu við föður, m.a. með aðstoð talkennara.

Rétturinn lítur svo á að það sé ekki ástæða til að hafa áhyggjur af skólagangi barnanna né samvinnu föður um þetta. Það er heldur ekki ástæða til að slá því föstu að þeim gangi verr í skóla, eins og móðir hefur lagt fram. Þvert á móti lítur rétturinn svo á að það hafi orðið drengjunum til góðs að faðirinn hafi sett ramma og takmörk eftir skilnaðinn, eins og rétturinn komst líka að 2018.

Móðir hefur lagt fram að faðir fylgi ekki meltingarerfiðleikum A nógu vel eftir. A hefur átt við þessi vandræði að stríða síðan hann fæddist. Eftirlitsaðili sem var til staðar í samvistinni í sumar, spurði hvort passað væri nógu vel uppá þetta, eftir að A gat ekki haldið sér í einni samvistarstundinni. Hann útskýrði þá að þetta gerðist oft og hefði líka gerst í skólanum. Hann sagðist ekki alltaf taka lyfin sín inn daglega, eins og réttinum skilst að hann hafi gert þegar móðir bjó með honum. Þessar áhyggjur voru sendar áfram til barnaverrndar sem talaði við föður. Niðurstaðan var að það væri ekki ástæða til að hafa áhyggjur af þessu eða að barnavernd þyrfti að aðhafast meira í málinu.

Á þessum grundvelli – ásamt skýringum föður, sem einnig staðfestast hjá heimilislækninum – gerir rétturinn ráð fyrir að faðir fylgi öllum þeim ráðleggningum sem hann fær frá sjúkrahúsinu í Telemark um lyfjagjöf og meðhöndlun á vandamálum A. Rétturinn hefur líka lagt áherslu á að kennarinn hefur útskýrt að hún viti um vandamálið en hefur ekki orðið var við neitt óvenjulegt þessu tengt í skólanum.

Móðir hefur einnig lagt fram að faðir fylgi ekki tannheilsu barnanna nógu vel eftir og að þetta hafi verið ástæða þess að hún hélt þeim eftir á Íslandi. Tannheilsa var einnig þema þegar meðferð áfrýjunardómstóls fór fram í október 2018. Í dómsúrskurði kemur fram að börnin hafi lengi átt við lélega tannheilsu að stríða, líka á þeim tíma sem móðir sá að mestu um þau.

Móðir hefur lagt fram nokkur tannlæknavottorð frá Íslandi frá tímabilinu þegar börnunum var haldið þar í febrúar 2019. Hún hefur lagt fram að þessi vottorð staðfesti að faðir fylgi tannheilsu ekki nógu vel eftir og að því hafi hún þurft að halda börnunum eftir.

Vottorðið sem varðar B sýnir að móðir hafði samband við tannlæknastofuna í lok janúar 2019. Hún var óánægð með að faðir hefði ekki fylgt þörfum drengsins fyrir tannlæknismeðferð, m.a. vegna sýkingar í tönn. B kom á tannlæknastofuna 13. febrúar 2019 og staðfest var að hann þyrfti meðferð. Drengurinn neitaði sjálfur fyrir að finna fyrir sársauka, þó móðir stæði í þeirri meiningu að hann finndi fyrir sársauka. Það var settur upp tími tveimur dögum síðar þar sem aðgerðin átti að fara fram í svæfingu. Af þessu varð þó ekki, þar sem faðir hafði samband við stofuna og tilkynnti að hann væri mótfallinn þessu af fjárhagsástæðum. Hann hélt því fram að aðgerðin gæti farið fram í Noregi þar sem hún yrði þeim að kostnaðarlausu og að þetta væri ekki bráðatilfelli. Tannlæknirinnn á Íslandi hafði samband við norska tannlækni drengsins sem hélt því fram að faðir fylgdi þörf á tannlækningum eftir. Svæfingaraðgerðin fór síðan fram á Íslandi 13. maí 2019. Þá voru liðnir ca. tveir mánuðir síðan faðir gaf sitt samþykki til aðgerðarinnar, eftir að hafa fengið staðfest að kostnaðurinn fengist endurgreiddur. Eftir því sem rétturinn best fær séð sýnir dagsetning aðgerðarinnar að hún var ekki bráðatilfelli.

Vottorðið sem varðar C sýnir að hann fór tvisvar til tannlækninga á Íslandi 2017. Þegar þeim var haldið á Íslandi kom hann 10. maí 2019 til skoðunar vegna tannverkja. Í ljós kom að þrjár fyllingar voru brotnar eða dottnar út og að sýking var í einni tönninni. Ein tönn var dregin úr C, tvær voru fylltar og aðgerðin var gerð í svæfingu.

Vottorðið um A sýnir að hann kom líka til tannlæknis 10. maí 2019. Ástæðan var sú að móðir og lögfræðingur hennar vildu að hann yrði skoðaður. Við skoðunina, sagðist A ekki kenna sér meins. Í ljós kom þó að tannheilsa væri heldur ekki góð og að hann hefði mikla þörf fyrir tannlækningar. Það kemur ekki fram hvort nokkur meðferð hafi farið fram.

Að mati réttarins virðist augljóst að tannheilsa B gaf ekki ástæðu til að halda honum á Íslandi í febrúar 2019. Þó svo að faðir hafi viðurkennt að hafa á einum tímapunkti gleymt að panta tíma í svæfingaraðgerð þar sem drengurinn fann ekki lengur til, er tannheilsu drengsins, að áliti réttarins, fylgt eftir á fullnægjandi hátt í Noregi. Það kemur líka fram í vottorðinu frá Íslandi að norski tannlæknir B, segði að faðir fylgi tannheilsunni eftir. Faðir hefur útskýrt að allir drengirnir hafi farið í tannlæknaskoðun í september í ár án þess að neinar skemmdir fyndust. Hann hefur líka útskýrt að hann fylgi eftir tannburstun o.þ.h. og rétturinn lítur svo á að þetta sé innan venjulegra marka. Það er í dag ekkert sem bendir til þess að drengnirnir séu með ómeðhöndluð tannvandamál sem faðir fylgi ekki eftir.

Rétturinn finnur ekki rök fyrir því að of mikil ábyrgð sé lögð á drengina heima eða séu of mikið einir heima, eins og móðir hefur lagt fram. Rétturinn sér heldur ekki vísbendingar þess að faðir sé svo skapmikill að það ætti að skapa áhyggjur varðandi umsjá og aðstæður barnanna hjá honum.

Þegar málið fór fyrir áfrýjunardómstól kom fram að báðir foreldrar hefðu blandað börnunum inn í ágreininginn en að faðir væri orðinn sér meira meðvitaður um að hætta því og hafði heppnast að mestu við það. Þannig lítur það út gagnvart réttinum í dag. Rétturinn er á sama máli og matsaðili um að það sé óheppilegt að stúlkunum – sem búa hjá móður sinni – sé ekki hjálpað útúr sínu óhagganlega áliti á föður og að útskýrt sé fyrir þeim að hann hafi verið í sínum fulla rétti til að sækja drengina aftur til Noregs eins og fleiri dómsstig höfðu ákvarðað. Drengirnir – sem búa hjá föður – hafa ekki verið dregnir inn í ágreininginn á sama hátt og stúlkurnar, tala ekki í neikvæðum tón um móður sína. Þvert á móti tala þeir um að þeir sakni hennar. Eins og fram kemur í eftirfarandi máli, telur rétturinn að hættan sé mikil á að drengirnir yrðu dregnir inn í ágreininginn myndu þeir búa hjá móður á Íslandi og sömuleiðis ef umgengni færi ekki fram undir eftirliti.

Með vísan til hins ofangreinda, telur rétturinn að faðir sjái og uppfylli praktískar og tilfinningalegar þarfir drengjanna á góðan hátt.

Móðir hefur lagt fram að áhyggjur hennar séu ekki teknar alvarlega hjá barnavernd og að þau litist um of af sínum samskiptum og samúð með föður. Rétturinn telur að ekki sé ástæða til að gagnrýna framgöngu barnaverndar. Rétturinn sækir einnig stuðning til þessa í ályktun matsaðila.

B og C eru 9 ára gamlir og A nýorðinn 8 ára. Þeir hafa allir talað við matsaðila og sagt skýrt að þeir vilji halda áfram að búa hjá föður í Noregi. Þessu héldu þeir ennþá staðfastlega fram þegar matsmaður talaði við þá að nýju, stuttu áður en aðalmálsmeðferð hófst. Álit drengjanna er tekið til greina en vegna aldurs þeirra hefur það þó ekki haft afgerandi áhrif á niðurstöðu réttarins.

Rétturinn hefur metið hvort eitthvað bendi til þess að drengirnir muni hafa það betra en þeir hafa það í dag, ef þeir flytja til móður á Íslandi. Það er enginn vafi á því að drengirnir sakni móður og systra og þetta er gagnkvæmt. Það hefur heldur ekki verið dregið í efa að drengirnir hafi haft það fínt á meðan þeim var haldið á Íslandi. Móðir býr yfir mörgum góðum umsjáreiginleikum og henni er lýst m.a. sem hlýrri, skemmtilegri, kátri og félagslegri. Efnalega myndu börnin hafa það rýmra hjá móður þar sem hún er í sambúð með vel efnuðum manni. Einnig hefur hún meiri tíma aflögu þar sem hún vinnur ekki utan heimilis. Það er ekkert sem bendir til þess að sambýlismaður móður myndi hafa neikvæð áhrif á aðstæður barnanna.

Ef drengirnir ættu að flytja til Íslands myndi það skapa mikið uppnám í lífi þeirra. Þó þeir hafi góða aðlögunarhæfileika mun það krefjast mikils átaks yfir lengri tíma, bæði fyrir þá og fyrir móður. Í fyrri dómsúrskurði kemur fram að móðir – þegar hún meira eða minna sá ein um börnin – að mörgu leyti átti í mestu erfiðleikum með að sinna þeim almennilega. Þetta átti við bæði um skólagöngu og almenna hæfni. Samvinna milli skóla og móður var á tíðum erfið og hún mætti sjaldan á foreldrafundi og viðtöl. Reglur og rammar föður urðu öllum börnunum til góðs þegar honum var falin forsjáin.

Það að börnin gætu alist upp saman í nánd við stóra fjölskyldu í báðar ættir, mælir út af fyrir sig að þau ættu öll að alast upp hjá móður á Íslandi, eins og móðir hefur lagt fram í sínu máli. Sambandið milli móður og fjölskyldu föðurs á Íslandi er hins vegar mjög slæmt vegna ágreiningsins.

Eins og aðstæður hafa þróast eftir hald barnanna á Íslandi, er það ekki lengur metið svo að það sé best fyrir börnin að þau alist upp saman. Það er erfitt að sjá fyrir sér að stúlkurnar búi sjálfviljugar hjá föður, og aldur þeirra mælir gegn því að þær verði þvingaðar til þess. Eigi drengirnir að alast upp á Íslandi, metur rétturinn það svo að hættan á að neikvæðni móður og stúlknanna gagnvart föður, muni smitast yfir á drengina. Þetta myndi verða mjög óheppilegt og skaðlegt fyrir þá.

Báðir matsaðilar sem að málinu komu, hafa lýst móður þannig að hana skorti getu til að sjá hlið barnanna og að hún sé mjög hvatvís. Þetta sást t.d. þegar hún yfirgaf fjölskylduna og flutti til Íslands án þess að gera nokkurt samkomulag um börnin, sem hún þó lengi hafði haft mesta umsjá með og síðar bjó aðra hvora viku með. Hún hefur margoft deilt myndum af börnunum á samfélagsmiðlum með sínum eigin skoðunum á foreldradeilunum. Fleiri aðilum tengdum deilunum, sérstaklega föður, barnavernd og skóla er þar lýst á neikvæðum nótum. Hald barnanna á Íslandi, sem rétturinn lítur á sem tilefnislaust, með eftirfylgjandi neitun þess að skila þeim aftur þrátt fyrir dómsúrskurði þess hljóðandi, lýsir þess líka. Hið sama er að segja um þá staðreynd að hún mætti fyrirvaralaust á fyrsta skóladag A.

Eftir heildarmat hefur rétturinn komist að þeirri niðurstöðu að drengirnir munu ekki hafa það betra með því að flytja til móður á Íslandi. Það besta fyrir þá, bæði til skemmri og lengri tíma, er að búa hjá föður. Rétturinn lítur svo á að uppeldi hjá föður muni veita drengjunum öruggast uppeldi og þroska.

Drengirnir – umgengni við móður

Allir vilja drengirnir njóta samvista við móður og er rétturinn á þeirri skoðun að það sé best fyrir þá. Faðir setur sig ekki upp á móti slíkri samvist svo framarlega sem það fari fram á öruggan hátt og með fyrirsjáanleika fyrir börnin.

Umgengni á Íslandi felur í sér stóra hættu á að nýtt hald verði lagt á börnin, sbr. ofangreint. Umgengnin verður því að fara fram í Noregi. Rétturinn telur að sérstakar aðstæður séu fyrir hendi sem gera það nauðsynlegt að umgengnin fari fram undir vernduðu eftirliti fagaðila, skipuðum af hinu opinbera, og að þetta sé best fyrir börnin sbr. barnalög 43a, sbr. reglugerð um eftirlit 2 sbr. 4.

Nauðsyn þess að rétt þyki að hafa verndað eftirlit, er rökstutt með þörfinni á að varna brottnámi barnanna. Það vísast sérstaklega til rökstuðnings móður á því að leggja hald á börnin síðast, og að hún að miklu leyti stjórnast af hvatvísi sbr. ofangreint. Hún hefur endurtekið sýnt að hún beri ekki virðingu fyrir dómsúrskurðum, eitthvað sem hún svo seint sem í ágúst 2019 útskýrði fyrir skólastjóra á fundi í skóla drengjanna. Rétturinn lítur svo á að það sé stór hætta á að móðir taki drengina með sér til Íslands, verði umgengni undir vernduðu eftirliti ekki ákvarðað. Það er ekki talið nóg að faðir hafi vegabréf drengjanna. Aðilar eru sammála um að ferð til Íslands sé möguleg án vegabréfs.

Rétturinn hefur líka lagt áherslu á þær sterku, viðvarandi og, að mati réttarins, tilefnislausu ásakanir um það hvernig faðir sér um börnin. Eftirlit er nauðsynlegt til að vernda börnin gegn neikvæðum áhrifum frá móður sbr. ofangreint. Vegna þessa á að tala norsku í umgengni. Móðir talar mjög góða norsku. Verði ekki töluð norska, má slíta umgengni.

Rétturinn hefur metið hvort eftirlit með stuðningi – þar sem móðir gæti t.d. fengið leiðsögn í að lesa þarfir barnanna betur – gæti komið til greina, en hefur komist að þeirri niðurstöðu að þetta teljist ekki henta. Í fyrsta lagi efast rétturinn um að móðir muni þiggja slíka leiðsögn. Í öðru lagi er talið nauðsynlegt að eftirlitsaðili sé til staðar öllum stundum til að börnin verði ekki numin á brott.

Verndað eftirlit takmarkast við 16 tíma á ári og það er barnaverndarþjónustunan í sveitarfélaginu þar sem barnið býr sem stjórnar eftirlitinu og skipar eftirlitsaðila sbr. reglugerð 5.

Rétturinn hefur rætt málið við yfirmann barnaverndar í sveitarfélaginu Bamle, Tove Lene Lekmann, sbr. barnalög 43a, fjórða málslið. Barnarverndarþjónustan þekkir málið og hefur þegar séð um verndað eftirlit við umgengni, vegna bráðabirgðaúrræðis réttarins. Yfirmaðurinn hefur útskýrt að þau muni ráða utanaðkomandi eftirlitsaðila ef verndað eftirlit ákvarðast. Sérstaklega var undirstrikað mikilvægi skýrs umboðs. Engin andmæli voru gerð um að eftirlit ákvarðist í lengur en eitt ár, ef rétturinn telur þörf á því.

Við ákvörðun um umfang umgengninnar verður að sýna skilning á löngu ferðalagi móður. Rétturinn telur því að það eigi að vera umgengni tvo daga í röð þegar móðir kemur til Noregs. Umgengnin ákvarðast svohljóðandi: tvisvar á ári í fjóra tíma á laugardegi og fjóra tíma á sunnudeg eftir, samanlagt 16 tímar. Nánari framkvæmd umgengninnar, þar með talið tímapunktur, staður, samgöngur o.s.frv. ákvarðast af barnaverndarþjónustunni í samvinnu við málsaðila. Þegar það ákvarðast svo takmörkuð umgengni, mun afplánun fangelsisdóms, verði móðir dæmd, ekki hafa áhrif á framkvæmd umgengni.

Umboð eftirlitsaðila er að vera til staðar allan tímann til að hindra brottnám og meinleg áhrif á börnin. Það skal vera töluð norska við samveruna og samantekt skrifuð og vistuð hjá barnavernd. Hægt er að rjúfa umgengnina ef skilmálum er ekki fylgt.

Rétturinn lítur svo á að það væri drengjunum fyrir bestu að þeir fengju að hitta móður sína oftar en þá 16 tíma sem lögin takmarka. Faðir hefur lagt áherslu á að hann hreyfi ekki við andmælum við því að móðir fái meiri samveru, svo framarlega sem fyrirsjáanleiki verði um tímapunkta, og að móðir greiði sjálf fyrir eftirlitsaðila.

Rétturinn lítur svo á að það geti verið fleiri samvistir eftir sama mynstri ef faðir er því samþykkur og móðir greiðir eftirlitsaðila. Þetta er þó háð því að eftirlitsaðilinn vilji taka að sér aukaverkefni. Barnaverndin hefur ekki gert athugasemdir við slíkar lausnir. Rétturinn tekur fram að sömu skilmálar fyrir umgengninni skulu þá gilda og að fyrirsjáanleiki verði að vera í kringum tímapunkta. Rétturinn styðst einnig við matsaðila sem segir að umgengni allt að annan hvern mánuð muni vera innan þeirra marka sem reiknast sem best fyrir börnin, eins og málið stendur í dag.

Rétturinn hefur lagt mat á hvort D og E (innskot blm. systurnar tvær) eigi að fá möguleika á að koma með móður sinni að hitta drengina. Niðurstaðan er að hættan sé talin of stór á að stúlkurnar muni hafa neikvæð áhrif á drengina varðandi viðhorf til föður. Það mun líka vera ógerlegt fyrir eftirlitsaðila að sinna sínu verkefni með svo marga til staðar. Ef viðhorf stúlknanna til föður breytist, gerir rétturinn ráð fyrir að faðir leyfi stúlkunum að hitta drengina heima hjá föður.

Ef umgengni undir vernduðu eftirliti ákvarðast fyrir lengri tíma en eitt ár, ber að rökstyðja þetta sérstaklega, sbr. reglugerðin 2 annar málsliður.

Hér er um að ræða langvarandi og djúpan foreldraágreining. Eins og fram hefur komið hér að ofan, er rétturinn í þeirri meiningu að það sé raunveruleg hætta á að móðir taki drengina með sér til Íslands og að hún muni hafa neikvæð áhrif á viðhorf drengjanna til föður. Rétturinn metur það svo að þörfin fyrir verndað eftirlit muni ekki minnka fyrsta árið. Því hefur rétturinn komist að þeirri niðurstöðu að það sé full þörf á að eftirlitið sé ákvarðað fyrir meira en eitt ár. Það er ekki ástæða til að ákvarða ótímabundið eftirlit, eins og lögfræðingur föður hefur lagt fram. Rétturinn ákvarðar að verndað eftirlit skuli fara fram í allt að þrjú ár.

Eftir þrjú ár munu B og C vera 12 ára og A 11 ára. Rétturinn útilokar ekki að aldur þeirra og þroski þá kalli á þörf fyrir breytingar á umgengni eða umfangi hennar. Skoðanir þeirra munu líka vega þyngra vegna aldurs við nýtt mat.

Rétturinn vekur athygli á að barnaverndarþjónustan skipar ekki eftirlitsaðila úr eigin þjónustu. Til að hefja umgengnina, þarf móðir að hafa samband við barnaverndarþjónustuna í Bamble. Eitt eftirlitsár reiknast frá þeim degi sem fyrsta eftirlit fer fram og fylgir ekki almanaksári.

Drengirnir – forsjá

Rétturinn hefur komist að þeirri niðurstöðu að hið besta fyrir drengina sé að föður sé einum falin forsjá þeirra. Rökstuðningurinn fyrir þessu er að hinar langvarandi og djúpu deilur foreldrana, auk hegðunarmynstur og hvatvísi móður, skapar raunverulega hættu á að faðir bugist sem umsjáraðili. Þetta myndi síðan hafa neikvæt áhrif á umönnun drengjanna.

Við mat á málinu hefur rétturinn líka lagt áherslu á skort á trausti foreldranna á milli, hinar hörðu – og að mati réttarins tilefnislausu – árásir móður á föður og það hvernig hann sér um börnin, hennar noktun á samfélagsmiðlum, fyrirvaralaus heimsókn í skólann og orð sem hún lét falla við skólastjóra, sbr. ofangreint.

Stúlkurnar – föst búseta

Málsaðilar eru nú sammála um að D og E skulu búa fast hjá móður á Íslandi.

Að mati réttarins myndi, eins og í upphafi var nefnt, hið besta vera að systkinahópurinn gæti alist upp saman. Þegar málið fór fyrir áfrýjunardómstól var D (nú 14 ára) ákveðin í að vilja búa hjá föður, en E (nú 13 ára) vildi búa hjá móður. Eftir haldið á Íslandi í febrúar 2019, hafa báðar stúlkurnar verið ákveðnar í að þær vilja búa hjá móður. Þær hafa báðar útskýrt fyrir matsðila að þær vilja ekki hafa samband við föður og þær kenna honum um það sem gerðist á Íslandi.

Þó rétturinn, eins og áður hefur verið nefnt, hafi áhyggjur af að stúlkunum sé ekki hjálpað útúr sínu neikvæða og óhagganlega viðhorfi til föður, virðist það þó þegar á heildina er litði þeim fyrir bestu að búa áfram hjá móður á Íslandi. Með tilliti til aldurs stúlknanna, á afstaða þeirra einnig að skipta máli.

Stúlkurnar – forsjá

Málsaðilar eru sammála um að þeir skulu hafa sameiginlega forsjá stúlknanna. Rétturinn telur einnig að það sé stúlkunum fyrir bestu.

Stúlkurnar – umgengni við föður

Málsaðilar eru sammála um að það eigi að vera umgengni milli föður og stúlknanna. D og E eru hins vegar ákveðnar í að vilja ekki hitta föður sinn.

Rétturinn er þó þeirrar skoðunar að það besta fyrir stúlkurnar til skemmri og lengri tíma sé að ná aftur sambandi við föður og hitta hann reglulega. Það að alast upp með svo neikvætt og að því er virðist óhagganlegt álit á föður og á aðstæðum bræðranna, er metið sem íþyngjandi fyrir stúlkurnar og foreldrarnir hafa gagnkvæma ábyrgð á að hjálpa þeim útúr þessu. Rétturinn gerir ráð fyrir að móðir – eins og hún hefur sagt í réttinum – haldi áfram að hvetja stúlkurnar til þess að ná sambandi við föður. Rétturinn telur líka rétt að móðir, sem umsjáraðili stúlknanna, útskýri fyrir þeim að faðir hafði fullan rétt á að fara með börnin aftur til Noregs eins og fleiri dómsstig höfðu kveðið á um.

Rétturinn telur ekki hægt að úrskurða með dómi að stúlkurnar skuli hafa samveru með föður ef þær óska þess, eins og málsvari móður lagði til.

Umgengnin ákvarðast í sama umfangi og umgengni móður við drengina, þ.e. tvær helgar á ári með 4 tíma á laugardegi og 4 tíma á sunnudegi. Umgengnin ætti að aukast samvarandi því þegar umgengni við móður drengjanna eykst, eða þegar stúlkurnar óska þess.