Edda Björk Arnarsdóttir var í hádeginu dæmd í tuttugu mánaða óskilorðsbundið fangelsi í þingsréttinum í Þelamörk í Noregi. Nútíminn greindi fyrst frá dómnum í dag og hefur á undanförnum vikum og mánuðum fjallað ítarlega um mál Eddu Bjarkar sem rændi sonum sínum, sem hún hafði ekki forsjá yfir, og flutti frá Noregi til Íslands með einkaflugvél árið 2022.
Edda Björk var handtekin í lok nóvember og í kjölfarið framseld og flutt nauðug til Noregs í byrjun desember. Þar hefur hún setið í fangelsi og beðið eftir dómnum sem féll í dag. Dómurinn er þyngri en sú refsing sem norski saksóknarinn í málinu hafði beðið um en þrír dómarar dæmdu í málinu.
Í dómsúrskurðinum segir meðal annars:
„Ásakanir ákærðu um alvarlega galla í umsjárstöðu brotaþola eru augljóslega rangar og eru bornar fram gegn betri vitund.“
Þá segir einnig um framferði Eddu Bjarkar:
„Hún hefur einnig lagt mikla vinnu í að segja sína, vísvitandi ranga, útgáfu af málinu í íslenskum fjölmiðlum, samfélagsmiðlum og á öðrum rásum.“
Varðandi ákvörðun refsingarinnar sagði dómurinn þetta meðal annars:
„Ákærandi hefur haldið því fram að upphafspunkturinn í þessu máli ætti að vera fangelsi í eitt ár og átta mánuði. Dómstóllinn telur þetta of vægt og endurspeglar ekki alvarleika brotsins. Þar er sérstaklega lögð áhersla á að um endurtekið brottnám sé að ræða…“
Þá tók dómstóllinn þetta sérstaklega fram um neikvæð áhrif Eddu Bjarkar á drengina:
„Þó að drengirnir séu staddir í þróuðu landi eins og Íslandi, þá eru þeir útsettir fyrir stöðugu álagi og neikvæðum áhrifum af hálfu ákærðu. Skólinn hefur einnig upplýst að drengirnir eiga við verulegar áskoranir að stríða og að ákærða fylgist ekki með þeim á fullnægjandi hátt.“
Nútíminn er, eins og áður hefur komið fram, með dóminn undir höndum og birtir hér fyrir neðan þýddan úrdrátt úr honum sem féll í hádeginu í dag. Þar er fjallað um ákvörðun refsingar, bætur og svo dómsorð. Nútíminn mun svo birta fleiri upplýsingar um dóminn síðar.
3. Ákvörðun refsingar
Ákveða skal refsingu fyrir alvarlegt umsjársbrot samkvæmt refsilögum § 261, annarar málsgreinar, sbr. fyrsta málsgrein. Refsiramminn er fangelsi í allt að 6 ár.
Ákærða var sakfelldur fyrir brot á sama ákvæði í dómi Nedre Telemark dómstólsins frá 22. október 2020. Það hefur í för með sér að refsirammann má hækka allt að tvöfalt samkvæmt refsilögum § 79 bókstaf b.
Þetta mál einkennist af því að ákærða hefur í annað sinn á stuttum tíma brottnumið þrjá syni sína til Íslands þrátt fyrir að það hafi verið lagalega ákveðið að hún hafi ekki hlutdeild í forsjá þeirra og að þeir eigi að hafa fast búsetu hjá brotaþola í Noregi. Ákærða framkvæmdi brottnámið á hátt sem krefst talsverðrar skipulagningar og fjármagns. Aðgerðin, þar með talið útvegun falsaðra eða rangra ferðaskjala fyrir börnin, ber vott um fagmennsku.
Dómstóllinn telur rétt að benda á að spurningar um forsjá, fasta búsetu og umgengni fyrir börnin hafa verið prófaðar í mörgum lögfræðilegum ferlum fyrir brottnámið. Þessar spurningar hafa þannig verið ítarlega og réttilega prófaðar, einnig með sérfræðilegri úttekt sem byggir á mati aðila, barnanna og vitna sem heilbrigðisþjónustu, skóla, barnavernd o.fl.
Dómstólar hafa almennt talið að það sé barnanna hagur að búa með brotaþola í Noregi og að hann veiti þeim góða umönnun. Ásakanir ákærða um alvarlega galla í umsjárstöðu brotaþola eru augljóslega rangar og eru bornar fram gegn betri vitund. Við rýningu hefur dómstóllinn lagt mikla áherslu á að þetta er í annað sinn á fáum árum að ákærða brottnam börn sín til Íslands.
Við lok aðalmeðferðar hafði brottnámið staðið í næstum eitt ár og níu mánuði. Sérstaklega sterk einstaklingsfyrirbyggjandi sjónarmið gilda við ákvörðun refsingar fyrir ákærða. Hún hefur sýnt fram á stórkostlegan vilja til að virða að vettugi lagalega ákvarðaða dóma frá Noregi og Íslandi. Ákærða lýsti því yfir í aðalmeðferð að hún myndi gera allt sem í hennar valdi stendur til að börnin verði áfram hjá henni á Íslandi. Þetta þrátt fyrir að íslenskir dómstólar hafi lagalega ákveðið að drengirnir skuli snúa aftur til Noregs með úrskurði frá 31. janúar 2023.
Hún tryggði einnig að mannfjöldi birtist við nauðungarfullnustu á endurkomu í október 2023 sem gerði það að verkum að aðgerðinni varð að aflýsa. Hún hefur einnig lagt mikla vinu í að segja sína, vísvitandi ranga, útgáfu af málinu í íslenskum fjölmiðlum, samfélagsmiðlum og á öðrum rásum.
Dómstóllinn bendir einnig á að refsingin sem var ákvörðuð 22. október 2020 hefur augljóslega ekki haft nein áhrif á ákærða. Dómstóllinn leggur einnig mikla áherslu á álagið sem brottnámið hefur haft á brotaþola (NAFN TEKIÐ ÚT). Hann hefur í langan tíma barist með friðsamlegum og löglegum hætti til að fá börnin aftur. Hann hefur verið mjög áhyggjufullur yfir stöðu drengjanna í langan tíma með litlar eða engar sannar upplýsingar um það hvernig þeim líður. Hann hefur sjálfur glímt við þunglyndi og sjálfsvígshugsanir. Á þessum tímapunkti er ekki hægt að meta fullkomlega hve víðtækt álagið og áfallið vegna brottnámsins hefur haft áhrif á drengina, en dómstóllinn telur að áhættan á alvarlegum sálrænum heilsufarsvanda sé mjög líkleg.
Varðandi almennar lagalegar forsendur fyrir refsingu bendir dómstóllinn á HR-2022-922-A greinar (20) til (31). Þar er meðal annars bent á frá Ot.prp.nr. 22 (2008-2009) grein 5.6.3.5 blaðsíða 143 að brottnám og það að halda börnum í öðru landi í andstöðu við lagalegar ákvarðanir, sé vaxandi vandamál og mjög refsivert. „Að öðru leyti en því að upphafspunkturinn er óskilorðsbundið fangelsi, má því ekki leiða af framkvæmd Hæstaréttar neinn eðlilegan staðlaðan refsiramma fyrir alvarlegar vanrækslur á umönnun. Aðstæður við vanrækslu umönnunar geta verið mjög mismunandi og það verður að endurspeglast í refsingunni. Það þarf að framkvæma sérstaka mat, …“
Í dómi HR-2022-922-A var upphafspunkturinn fyrir refsingarúrlausn ákveðinn fangelsi í eitt ár og fjóra mánuði fyrir móður sem tók með sér ungabarn til heimalands síns í Norður-Afríku og dvaldi þar í meira en tvö ár vegna þess að barnaverndarþjónustan hafði hafið mál um yfirtöku umönnunar og fósturheimili. Í HR-2020-1356-A var upphafspunkturinn fyrir refsinguna ákveðinn fangelsi í eitthvað yfir eitt ár fyrir aðalpersónuna í máli um tilraun til að ræna til Póllands til að koma í veg fyrir að umönnunin yrði tekin yfir af almannavaldi.
Dómstóllinn vísar einnig til LB-2023-97070 þar sem sakborningur rændi þremur börnum til Súdan. Við kveðju dómsins hafði ránin varað í næstum hálft annað ár og var enn í gangi því sakborningurinn vildi ekki taka þátt í því að börnin gætu snúið aftur. Upphafspunkturinn fyrir refsinguna var settur við fjögur ár og þriggja mánaða fangelsi. Aðstæðurnar voru þó verulega frábrugðnar þar sem héraðsdómurinn lagði áherslu á ríkjandi aðstæður fyrir börnin í Súdan þar sem hafði brotist út stríð, að engin samningur var við Súdan um endurkomu rændra barna og sérstaklega viðkvæmni barnanna.
Ákærandi hefur haldið því fram að upphafspunkturinn í þessu máli ætti að vera fangelsi í eitt ár og átta mánuði. Dómstóllinn telur þetta of vægt og endurspeglar ekki alvarleika brotsins. Þar er sérstaklega lögð áhersla á að um endurtekið brottnám sé að ræða, að það hafi staðið yfir við lok aðalmeðferðar og harðvítuga andstöðu ákærða við að drengirnir séu sendir aftur. Þó að drengirnir séu staddir í þróuðu landi eins og Íslandi, þá eru þeir útsettir fyrir stöðugu álagi og neikvæðum áhrifum af hálfu ákærðu. Skólinn hefur einnig upplýst að drengirnir eigi við verulegar áskoranir að stríða og að ákærða fylgist ekki með þeim á fullnægjandi hátt. Með hliðsjón af alvarleika málsins og þeim almennu- og einstaklingsbundnu forvörnum sem gilda, telur dómstóllinn að viðeigandi upphafspunktur fyrir refsinguna sé óskilorðsbundið fangelsi í tvö ár.
Í mildandi átt hefur dómstóllinn horft til viðurkenningar ákærðu á staðreyndum og að hluta til viðurkenningu á refsiskyldu eftir meginreglum í refsilögunum § 78 bókstaf f. Það er áréttað að viðurkenningin hefur í mjög litlum mæli leitt til sparnaðar í málsmeðferð. Þvert á móti hefur ákærða fært fram fleiri sönnunargögn fyrir máli sínu um að umönnunarframsal væri ekki alvarlegt, ályktun sem dómstóllinn hefur ákveðið að horfa framhjá.
Aðalmeðferð málsins var ákveðin í ágúst 2023. Lögreglan sendi stefnuna til heimilisfangs ákærða á Íslandi. Ákærða hefur skýrt frá því að hún hafi ekki móttekið stefnuna og að það sé vegna þess að heimilisfangið sé ranglega skrifað. Lögreglan gerði ekkert frekar til að kynna stefnuna í gegnum íslensk yfirvöld, með rafrænum sendingum eða henvendelser til verjanda. Mættur ákærandi upplýsti að hún gæti ekki litið framhjá því að það væri rétt að ákærða hafi ekki móttekið þessa póstsendingu og dómstóllinn leggur því það til grundvallar.
Aðalmeðferðin var frestað fyrir áætlaðan upphafstíma þar sem lögreglan taldi að þeir hefðu ekki fengið kynnt stefnuna fyrir ákærða. Ákærða var kunnugt um áætlunina í gegnum lögmann sinn og hafði gert nákvæmar áætlanir um ferð frá Íslandi þegar hún fékk tilkynningu um frestunina. Á þeim grundvelli verður að ganga út frá því að ákærða beri ekki ábyrgð á frestuninni og að málið hefði getað verið afgreitt í ágúst 2023. Dómstóllinn telur rétt að gefa afslátt af refsingunni um það bil 15% vegna þess að málsmeðferðin hefur tekið óþarflega langan tíma.
Eftir þetta er dómstóllinn kominn að þeirri niðurstöðu að refsingin sé hæfilega ákveðin við fangelsi í eitt ár og átta mánuði. Það eru ekki til staðar aðstæður sem gera það mögulegt að íhuga hlutadóm. Vistunarfresturinn var 23 dagar þegar dómstóllinn var hefður eftir að höfuðmeðferð lauk þann 20. desember 2023 skv. refsilögum § 83.
4. Bætur
Nilsen lögfræðingur hefur lýst því yfir að ekki verði gerð krafa um bætur fyrir þeirra hönd
Drengjanna þriggja. Hins vegar hafa verið gerðir fyrirvarar um að gera slíka kröfu síðar.
Haaheim lögfræðingur hefur lagt fram fyrir hönd þolanda (NAFN TEKIÐ ÚT).
skaðabótakröfur og bætur fyrir orðið og framtíðartjón.
Dómurinn tekur fram að (NAFN TEKIÐ ÚT) í dómi frá 22. október 2020 voru dæmdar bætur með 30.000 NOK og vegna fjártjóns með 17.074 NOK. Ákærða hefur sagst hafa verið sýknuð fyrir bótakröfunum.
Skaðabótakrafa hefur verið lögð fram í samræmi við 3.-5. gr. skaðabótalaga.
a. Ábyrgðargrundvöllur er fyrir hendi þegar sakborningur er sakfelldur fyrir ásetningsbrot
undanskot frá umönnun samkvæmt 2. mgr. 261. gr., eins og að framan greinir. Dómurinn telur það frekar ljóst að stefndi hefur af ásetningi valdið fórnarlambinu sálrænu tjóni, sbr. Rt 2011 bls. 769. 20. kafla og ekki verður dregið í efa að fullnægjandi orsakasamhengi sé þar á milli aðgerð ákærða og sálrænt álag sem brotaþoli hefur orðið fyrir. Á þessum grundvelli telur dómurinn að skilyrði bóta hafi verið uppfyllt.
Varðandi tiltekna mælingu bendir dómurinn á að ekki sé til staðlað stig fyrir þetta
tegund aðgerða. Framkvæma þarf áþreifanlegt og víðtækt mat, þar sem m.a. annað er skoðað með tilliti til hlutlægs grófs verknaðar, sektar geranda og huglægs eðlis hins brotlega. reynslu af brotinu og eðli og umfangi þess tjóns sem olli. Dómurinn telur einnig að sýna fram á að refsiþáttur verknaðarins verði að fá vægi við matið. Við mat á skilabótum mun að mestu miðast við sömu aðstæður og refsingar. Dómurinn vísar til umfjöllunar hér að ofan en mun sérstaklega leggja áherslu á að þolandi áverka og álag hafa augljóslega orðið fyrir aðgerðum ákærða. Það er ekki vafi á því fórnarlambið fær martraðir, svefnerfiðleika og óttast að hann muni aldrei sjá syni sína aftur langur tími. Hann hefur verið í veikindaleyfi í tímabil.
Meðferð fórnarlambsins, Karin sérfræðihjúkrunarfræðingur Irene Baann, útskýrði að hún upplifði að hann væri mjög fyrir áhrifum af ástandinu og að hann hefði upplifað mjög erfiða og stressandi tíma. Dómurinn þarf einnig að sýna fram á að sekt og háttsemi sakbornings bendi til þess batastigið er sett hátt. Mikið breytilegt er hversu mikið endurgjaldsbætur til forsjárforeldris eru m.a dómaframkvæmd. Dómurinn hefur ekki fundið beinlínis sambærilegar niðurstöður frá Hæstarétti eða áfrýjunardómstóll. Eftir áþreifanlegt og geðþótt mat telur dómurinn að fjárhæðin sé ákveðin í 75.000 NOK.
Jafnframt hefur (NAFN TEKIÐ ÚT) krafist bóta vegna kostnaðar sem hann hefur orðið fyrir vegna þessa krafa um endurgreiðslu barnanna, bæði fyrir tjóni og framtíðartjóni. Krafan er samtals 35.047 krónur (áætlað) Þetta á við um kostnað vegna ferða til Íslands o.fl. Ákærða hefur ekki haft andmæli við útreikning kröfunnar. Dómurinn telur ljóst að skilyrði bóta séu fyrir hendi til staðar.
5. Málskostnaður
Samkvæmt 436. gr. laga um meðferð sakamála ber að dæma stefnda til að greiða málskostnað. kostnað fyrir ríkið ef hlutaðeigandi verður sakfelldur samkvæmt ákæru. Dómstóllinn getur telji ekki ástæðu til að víkja frá almennri reglu í máli þessu. Málskostnaður vegna aðalmeðferðar á tveimur réttardögum er ákveðið 10.000 norskar krónur.
Dómurinn er einróma.
DÓMSÚRSKURÐUR
1. Edda Björk Arnardóttir, fædd 11.07.1975, er dæmd fyrir brot á almennum hegningarlögum.
261 2. mgr., samanber 1. mgr., ásamt hegningarlögum 79. lið b-liðar, til fangelsisvistar í 1 ár og 8 mánuði. Frádráttur vegna gæsluvarðhalds eru 23 dagar frá og með 20. desember 2023, sbr. 83. grein almennra hegningarlaga.
2. Edda Björk Arnardóttir, fædd 11.07.1975, er dæmd til að greiða, innan tveggja vikna frá dómsuppkvaðningu, (NAFN TEKIÐ ÚT) skaðabætur með 75.000 – sjötíu og fimm þúsund – krónur.
3. Edda Björk Arnardóttir, fædd 11.07.1975, er dæmd til að greiða, innan tveggja vikna frá dómsuppkvaðningu, (NAFN TEKIÐ ÚT) miskabætur að upphæð 35.047 – þrjátíu og fimm þúsund og fjörutíu og sjö – krónur.
4. Edda Björk Arnardóttir, fædd 11.07.1975, er dæmd til að greiða málskostnað 10.000 – tíu þúsund krónur sbr. 436. gr.