Mér var knúið til að skrifa þessa grein eftir að hafa lesið „Ég blanda tantra inn í allt sem ég geri,“ þar sem höfundurinn reynir að afsanna þá hugmynd að Tantra sé einungis „furðulegar kynlífsstellingar,“ en fer síðan að einblína nær eingöngu á kynferðislega þætti þess.
Þetta endurspeglar víðtækt misskilning á Kamasútru, sem margir telja vera ekkert annað en handbók um erótíska tækni, þegar í raun er það aðeins lítið brot af heild sinni.
Eins og starry-eyed skólastúlka, hugfangin af hinu framandi, varpar Þórhildur búddisma, daoisma og jóga í sömu óljósu, ógreinilegu körfu „austurlenskrar heimspeki,“ eins og þau væru skiptanlegir furðugripir á dulúðlegum flóamarkaði.
Ætlun mín er ekki að gera lítið úr henni, heldur að skýra út nokkrar af þeim grunnmisskilningum sem Vesturlandabúar hafa um tantra og varpa ljósi á víðara svið hugmynda.
Þetta viðfangsefni er svo yfirgripsmikið að í þessari stuttu grein er ekki mögulegt að leggja fram annað en grófa skissu.
Hvað er Tantra?
Í sinni kjarnan er Tantra þróttmikil og esóterísk fræðigrein sem á rætur í hindúískum og búddískum hefðum.
Orðið sjálft, sem kemur úr sanskrít, þýðir „að vefa,“ sem táknar samþættingu ýmissa þátta eins og helgisiða, hugleiðslu, mantras, ímyndunarafls og heimspekilegra rannsóknar, öll miðuð að því að fara fram úr takmörkum venjulegs meðvitundar.
Þó að ákveðnir Tantrískir vegir innihaldi stjórnaðar kynferðislegar æfingar, þá eru þær aðeins lítið hlutfall af hefðinni. Vestræn fiksjón við kynlíf sem skilgreiningarþátt Tantra er ekki aðeins villandi heldur einnig gróf ranghugmynd.
Tantra er fyrst og fremst leið umbreytingar – að hreinsa og móta sjálfið, temja innri orku og ná sameiningu við hið kosmíska. Endanlegur tilgangur þess er moksha, frelsun frá hringrás lífs og dauða.
Kynferðisleg ánægja hefur sinn stað – og sinn tíma
Hindúasiður fordæmir ekki ánægju.
Fornir hindúískir spekingar kenndu að mannlegt líf hefði fjóra lögmæta tilgangi: þrá (kāma), efnislega velmegun (artha), réttlæti og skyldur (dharma), og frelsun (mokṣa) – saman nefndir puruṣārthas.
Engu að síður er ánægja ekki endir í sjálfu sér; hana ber að sækja innan ramma dharma, þannig að bæði persónuleg heiðarleiki og félagsleg samhljómur haldist.
Hófsemi er lykilatriði – nautn er eðlileg, en óhóf leiðir til hnignunar. Jafnvel kristnar hefðir enduróma þessa visku: Orðskviðirnir vara við ofneyslu og ágirnd og minna trúaða á að „ofáti mun leiða til fátæktar“ (Orðskviðir 23:21).
Þessi skipulega nálgun birtist einnig í hinum fjórum āśrama-stigum lífsins, sem leiða einstaklinginn í gegnum síbreytilegar skyldur og metnað.
Þetta eru ekki ósveigjanlegir þröskuldar sem fara þarf yfir á einni nóttu, heldur þróast þeir á eðlilegan og lífrænan hátt, rétt eins og árstíðirnar breytast, og leyfa þannig sjálfsprottna umbreytingu í takt við aðstæður og innri þroska.
• Brahmacarya (nemendastigið, til 25 ára): Tími fyrir lærdóm, sjálfsaga og persónuþroska.
• Gṛhastha (húsbóndastigið, 25–50 ára): Tími til að uppfylla veraldlegar skyldur, styðja fjölskyldu og njóta skynáhrifa innan ramma dharma.
• Vānaprastha (skógarbúastigið, 50–75 ára): Smám saman innhverfari lífsstíll, þar sem einstaklingurinn fjarlægist veraldleg málefni og býr sig undir æðri andlega iðkun.
• Sannyāsa (afhvarfsstigið, 75 ár og áfram): Lokastig lífsins, þar sem maður afsalar sér öllum veraldlegum tengslum og helgar sig einvörðungu leitinni að hinum æðsta sannleika.
Á hverju stigi tryggja jafnvægi og hófsemi að lífið haldist markvisst og skipulegt.
Tvöfalda kerfið puruṣārthas og āśramas hefur mótað hindúískt líf í þúsundir ára. Viskan sem í því býr hefur ekki dvínað með tíð og tíma, heldur heldur gildi sínu óbreyttu – jafnvel á okkar tímum.
Eldast með þokka
Ólíkt því sem tíðkast víða í nútíma Vestri, þar sem öldrun er mætt með andstöðu, afneitun og örvæntingarfullri viðleitni til að halda í æskuna, veitir austurlensk viska leiðarvísi fyrir að eldast með þokka.
Breytingin frá grihastha til vanaprastha er ekki skyndileg sundrun heldur meðvituð endurstilling. Þegar líkaminn dvínar og langanir fjara út, yfirgefur maður hina vonlausu baráttu við tímann og snýr sér þess í stað að innri hreinsun, visku og aðskilnaði.
Í samtímanum krefst hugmyndin um vanaprastha ekki bókstaflegs flótta til skógarins.
Örvæntingarfullt hald í fölnaða æsku vekur ótta, ekki fullnægju, þar sem öldrun er ekki mætt með viðurkenningu heldur með skelfingu.
Eigin heimili getur orðið táknrænn skógur, athvarf fyrir íhugun, hærri hugsun og hægfara leystingu úr veraldlegum fjötrum.
Þetta skeið snýst ekki um afturhvarf heldur umbreytingu; öldungurinn tekur að sér hlutverk leiðbeinanda, styður yngri kynslóðina, miðlar erfiðlega fenginni visku og dýpkar andlega meðvitund sína.
Þetta er undirbúningur fyrir lokaumbreytinguna til sannyasa, þar sem allar tengingar eru gefnar upp í leit að æðstu frelsun.
Berðu þetta saman við ríkjandi vestræna fyrirmynd: miðaldarkreppur, fegrunaríhlutanir, linnulaus árátta við að halda í líkamlega aðlaðandi útlit og þráhyggja gagnvart kynlífi sem mælikvarða á lífskraft og verðmæti.
Örvæntingarfullt hald í fölnaða æsku vekur ótta, ekki fullnægju, þar sem öldrun er ekki mætt með viðurkenningu heldur með skelfingu.
Nútíma vestræn samfélög, í sinni ringulreið um öldrun, reyna að halda í æskuna eins og sand sem rennur milli fingra þeirra.
Menning sem upphefur æskuna á meðan hún vanrækir visku skapar sérkennilegt tómarúm, þar sem aldur er ekki mætt með virðingu, heldur óþægindum og útskúfun. Í mörgum vestrænum samfélögum dvínar félagslegt gildi einstaklingsins eftir því sem líkamlegt aðdráttarafl minnkar.
Í austurlenskum samfélögum, hins vegar, rýrnar ekki virði manneskjunnar með aldrinum – það eykst. Öldungurinn er ekki hafnað heldur hafinn upp.
Í stuttu máli
Hömlulaus leit að ánægju, þegar hún er ekki temd, leiðir ekki aðeins til ófullnægju heldur einnig til tjóns.
Vanmáttur til að færa sig yfir í síðari lífsstig af reisn veldur gremju og tilverulegri vanlíðan.
Tantra, í kjarna sínum, er leið til að ná valdi á löngunum, orku og að lokum sjálfinu – frekar en að láta undan þeim. Hindúíski rammann, með sinni skipulegu sýn á mannlegt líf, veitir fyrirmynd að tilgangsríku lífi á hverju stigi.
Hann viðurkennir að ánægja sé hvorki óvinur né markmið í sjálfu sér sem eigi að elta án aðgreiningar.
Ánægja, kynferðisleg og annars konar, á sinn rétta tíma. Hún undirstrikar lífið, eins og chutney með máltíð, en hún var aldrei hugsuð sem aðalréttur.
Nútíma vestræn samfélög, í sinni ringulreið um öldrun, reyna að halda í æskuna eins og sand sem rennur milli fingra þeirra.
Maður getur ekki verið 25 að eilífu. En maður getur faðmað þunga, skýrleika og dýptina sem aðeins aldurinn veitir.
Rajan Parrikar
Rajan Parrikar fæddist í Goufylki Indlands, hlaut skaðmenntun í Bandaríkjunum og var endurbættur á Íslandi. Vefsetur hans er https://parrikar.com